Орытынды

Жүргізілген теориялық және эксперименттік зерттеу нәтижесінде біз келесі нәтижелерді жалпыладық: көптеген зерттеулерге сүйенсек, ата-ананың өзара қарым - қатынасы және баланы басқару әрекеттері баланың ішкі дүниесіне көшеді, өсе келе бала өзін басқа адамдармен дәл әке-шешесі баламен қалай қарым-қатынас жасаса, ол солай істейді.

Жүргізілген эксперименттерден баланың дұрыс психологиялық дамуы оның отбасыдағы психологиялық климатына толығымен тәуелді екенін көреміз. Сондықтан, баланың психологиялық дамуы, негізінен интеллекттің дамуы оның отбасындағы психологиялық климатына байланысты болады.

Ата-ана баланың психологиялық дамуына қатысты позицияларын мінездейтін негізгі параметрлері болып ата-ананың даму процессіне қатынасы және оған әсер ету әдістері табылады. Ата – ананың баласымен өзара қатынасының шиеленісуі бала дамуы белгілі бір стандарттан ауытқып кеткенде басталады. Бұл әдістеме бойынша ауытқу себептері анықталады және ата –ана позицияларының екі параметрлері арасындағы байланыстың болуы да қарастырылады: дамуға деген қатынас(активті немесе пасивтті) және оны өзгерту процессі ретінде түсіну.

Адамды адам ететін қоршаған орта және тәлім тәрбие десек мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғалық коммуникативтілік қабілеттерінің қалыптасуына отбасы, отбасылық қарым-қатынас, отбасының психологиялық ахуалы, тәрбиелеу стилінің маңызы зор екенін естен шығармаған жөн.

Біздің бұл мәселені зерттеуіміздің басты мақсаты ретінде алуымыздың себебі, балалардың жеке адам болып қалыптасуына отбасының алатын орны ерекше. А.С.Макаренко айтып кеткендей, баланың тұлғасының қалыптасуы отбасының өмір сүру тәсілімен тәжірибені қабылдау сипатына тәуелді.

Төменгі сынып оқушыларының жоғарғы жүйесі «бала мен ересек». Баланың ересек адаммен қарым-қатынас орнатуы өзімен жасты балалармен қатынастың даму ерекшеліктерін айқындайды.

1. Балада өзінің коммуникативті мүмкіндіктерін пайдаланып, қарым-қатынас серігін тануға мүмкіндік алады. Бұл өз кезегінде оның өзін өзі тануға да қол жеткізуін қамтамасыз етеді. Қоршаған ортамен қарым-қатынас нәтижесінде балада адамгершілік қасиеттері. «Мен» деген ұғым қалыптасуына түрткі болады. Сонымен бірге өзара бағалау әрекетіне қол жеткізедік.

Жалпы және жас ерекшелік психологияғылымындағы зерттеу тақырыбына байланысты зерттеулер мен ғылыми-көпшілікәдебиеттердің теориялық талдаулары мен жүргізілген дербес эмпирикалық зерттеу болжамдарын дәлелдеу нәтижесінде бірнеше тұжырым жасауға болады.

1. Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасында дамудың осы кезңіне ғана тән өзіндік мен ерекшеліктері болады

2. Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортадағы қарым-қатынас ерекшеліктері олардың бойында коммуникативті қабілеттердің дамуының алғышартын құрайды.

3. Мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативті қабілеттерінің даму деңгейі отбасылық тәрбие жағдайы мен қарым - қатынас стильдеріне біршама деңгейде тәуелді болады.

4. Мектепке дейінгі мекемелердегі психологтың арнайы ұйымдастыраған ойындар мен жаттығулары арқылы балалардың коммуникативті қабілеттерін дамытуға болады.

Төменгі сынып оқушыларының ересекпен қарым-қатынасының ерекшеліктерін төрт формаға: оқиғалы-тұлғалық, оқиғалы-іскерлі, ситуациядан тыс танымдық, оқиғадан тыс тұлғалық формаларына бөліп қарасытыруға болады.

Бұл формалар өз кезегінде баланың тұлғалық даму динамикасын кескіндейді. Баланың өзімен жасты баламен қарым-қатынасы салыстырмалы түрде кешірек пайда болатындықтан олардың коммуникативтік қабілеттерінің алғышарттық негізін қоршаған ортадағы ересектермен қалыптасатын қарым-қатынас тптері мен ерекшеліктері құрайды.

Зерттеу нәтижелері бізге төмендегідей бірқатар маңызды қорытынды жасауға мүмкіндік береді:

• төменгі сынып оқушыларының бойында қоршаған ортадағы қарым-қатынас пен отбасылық тәрбие стиліне деген жағымды немесе жағымсыз эмоционалдық қатынас қалыптасады. Ал бұл қатынас өз кезегінде бала коммуникативтілік қабілетіне қолдаушы немес кедергілік сипатта ықпал етеді.

• Төменгі сынып оқушыларының қарым-қатынас қабілеттерінің дамуына ең тиімді қарым-қатынас типі «қабылдау-шеттету» және «кооперация» типі, ал тәрбиелеу стилінде демократиялық стиль ең қолайлы ретінде көрінеді.

• төменгі сынып оқушыларының қарым-қатынаста оған «жолы болмаушы» деп қарау, тәрбиелеу кезінде диктаторлық немесе шектен тыс қамқорлық көрсету стильдері – бала бойындағы коммуникативтік қабілетінің дамуына кедергі болады.

Қорыта келгенде, бұл жайттардың барлығы да өз кезегінде төменгі сынып оқушыларының қарым-қатынаста тұлғалық-психологиялық белсенділігінің қажетті дәрежеде дамуыны тежеумен бірге, баланың ойын әрекетінен байқалатын тұлғааралық қарым-қатынас пен дербестікке қабілеттерінің қалыптасып, дамуына зиян келтіреді.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Жарықбаев Қ. Жалпы психология. Алматы, 2004.

2. Абрамова Г.С. Практическая психология. М., 2001.

3. Бектенгалиева С.Х., Дцгарова Н.Қ. Балабақшада психологиялық қызмет жұмысын ұйымдастыру. Алматы, 2003.

4. Бабасов Е.М. Конфликтология. Минск, 2000.

5. Бэрон Р., Ричардсон Д. Агрессия. С-Пб,. 1998.

1. Сатиева Ш. Даму психологиясы (теориялық және практикалық курс). Оқу құралы. – Астана: Фолиант, 2012. – 232 бет.

6. Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 286 бет.

7. Ишанов П.З., Бейсенбекова Г.Б. Психологиялық-педагогикалық диагностика негіздері. Оқу құралы. – Қарағанды, ЖК «Ақ Нұр баспасы», 2012. – 206 бет.

8. Даму психологиясы: Оқулық / М.К. Бапаева. – Алматы: 2014. – 440б.

9. Сәбет Бап-Баба (Бабаев). Психология негіздері: Оқу-анықтмалық қолданба. Алматы: Нұр-пресс, 2007. – 106 бет.

10. Бейсенбекова Г.Б., Молдабаева Р.А., Нұрғалиева С.М., Жас ерекшелік психологиясы. Оқу құралы. – Қарағанды. ЖК «Ақ Нұр баспасы», 2012. – 186 бет.

11. Жақыпов С.М., Бердібаева С.Қ. Психология: Адамзат ақыл-ойының қазынасы. Таймас Баспа Үйі: Алматы 2015ж.

12. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Педагогика негіздері. Алматы "Заң әдебиеті", 2005 жыл – 228 бет.

13. Зимняя И.А. «Педагогикалық психология»: Алматы, 2005.

14. А. Маслоу. Мотивация и личность. – 3-е изд. – СПб.: Питер, 2003. – 352 с. – (Серия «Мастера психологии»).

15. Әбиев Ж., С.Бабаев, А.Құдиярова. Педогогика. Алматы, Дарын. – 2004.

16. Тілеуов С.С., Әлімбек А.З. Педагогика. Шымкент. 2006 жыл,162 бет.

17. Тілеуова С., Әлімбек А. Этнопедагогика. Шымкент 2004 ж. 188 бет.

18. Дубовицкая Т.Д. Методика диагностики направленности учебной мотиваций. Психологическая наука и образование, 2002. - № 2.

19. Заденова С. Оқытудың тиімділігі. /С.Заденова. //Бастауыш мектеп.- 1994.-№8-9.- 39-40 б.

20. Кенжеғұлова А. Жаңа тақырыпты материалдандырылған әрекет түрі бойынша меңгерту. /А.Кенжеғұлова. //Бастауыш мектеп.- 2001.- №4.- 14 б.

21. Қасенбаева Л. Тиімді әдіспен./Л.Қасенбаева.//Бастауыш мектеп.- 2001ж.-№3.-30-31 б.

22. Акижанова М.М. Оқу мотивтерінің психологиялық негізі. К содержанию номера журнала: Вестник КАСУ №1 – 2005.

23.Выготский Л.С. Вопросы детской психологий.-М.: 1995 г.

24.Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. – М.: Просвещение, 968. - 464 с.

25.Эльконин Д.Б. «Детская психология», М.: 2005 г.

26.Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. М., 1977

27.Обухова Л.Ф. Детская психология М., 1996

28.Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии /под ред. И.И. Ильясова, В.Я. Ляудис. М'.,1980.

29.Хрестоматия по детской психологии / под ред. Г.В. Бурменской. М.,1996.

30.Возрастная и педагогическая психология /под ред. А.В. Петровского/, М., 1979.

31.Джакупов С.М. Психология познавтельной деятелности. – Алма-Ата,

32.1992. – 195 с.

33.Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии /под ред.

И.И.Ильясова, В.Я. Ляудис. М.,1980.

34.Смирнова Е.О. Психология ребенка. М.,1997.

35.Мухина В.О. Детская психология. М., 1985.

36. Развитие личности ребенка /под ред. А.М. Фонарева/, М., 1987

37.3олотнякова А.С. «Проблемы психологии общения», Ростов на Дону

1976г.

38.Коломинский Я.Л. «Учителю по психологий детей 6- го возраста», М.,

1988 г.

39.Волков Б.С. Волкова И.В. «Задачи и упражнения детской

психологии», М., 1987 г.

40.Кулагина И.Ю. «Возрастная психология», М., 1996 г.

41. Ломов Б.Ф. Особенности познавательных процессов в условиях

общения. Психологический журнал Том 1. №5, 1980.

42. Обозов Н.Н. Межличностные отношения. – Ленинград, Изд-во

Ленинградского ун-та, 1979. – 150 с.

43. Психолого-педагогические проблемы общения. Под ред. А.А.Бодалева.

Сборник научных трудов. – М.: 1979. – 160 с.

44. Баймұқанова М.Т. Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс. Астана

2005.

45. Мынбаев А.К., Садвакасова З.М. Инновационные методы обучения,или

как интересно преподавать. Алматы,2007.

46. Андреева.Г.М. Социальная психология»М. 1999 г.

47. Трапезникова Т.М. Этика и псхология семейных отношений.-Л.: ЛГУ,

1988.-80б.

48. Шнейдер Д.Б. Психология семейных отношений. Апрель-Пресс, из-во

ЭКСМО-Пресс, 2000. – 512б.

49. Мухина В.С. «Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы», А., 1986 29

Мұқанов М.М. «Жас ерекшелік жэне педагогикалық психология», М.,1982

50. Рубинштейн С.Л. Принципы и пути развития психологии. - М., 1960.

51. Лисина М.И. Общение со взрослыми у детей первых 7 лет жизни /Под.ред.

В.В. Давыдова. М., 1978.

52. Лисина М.И.Развитие познавательной активности детей в ходе общения

со

взрослыми и сверстниками \\ Вопрсы психологии.- 1982.

53. Божович Л. И. Проблемы формирования личности М. 1995, 352 бет

54. Түңлікбаева Э.М. Психологиялық зерттеулерде қолданылатын негізгі

ықтималды-статистикалық әдістер. Алматы,1999.-43б.

55. Сидоренко Е.В. Методы математической обработки в психологии.-

СПб.,1996.-349с.

56. Шакурова З.А., Казанцева Э.Р. Основы математической статистики для

психологов /под.ред. Ю.С. Багимова – Челябинск, 1993.-С.5-12.

57. Практикум по общей и экспериментальной психологии / Под ред.

А.А.Крылова, С.А. Маничева. - СПб.: Питер, 2000. - 560с.

58. Ахметов С. Бастауыш сыныптарға білім берудің жолдары, Алматы. Рауан. – 1994 ж.

59.Тілеуов С.С., Әлімбек А.З. Педагогика. Шымкент. 2006 жыл,162 бет.

60. Тілеуова С., Әлімбек А. Этнопедагогика. Шымкент 2004 ж. 188 бет.

61.Дубовицкая Т.Д. Методика диагностики направленности учебной мотиваций. Психологическая наука и образование, 2002. - № 2.

ҚОСЫМША А

Ата - ана жэне бала қарым - қатынасын анықтау әдістемесі

/ А.Я. Варга, В.В.Столина/

1.Я всегда сочувствую своему ребенку.

2.Я считаю своим долгом знать все, что думает мой ребенок.

3..Я уважаю своего ребенка.

4. Мне кажется, что поведение моего ребенка значительно отклоняется от нормы.

5. Нужно подолыпе держать ребенка в стороне от реальных жизненных проблем, если они

его травмируют.

6. Я испытываю к ребенку чувство расположения.

7.Хорошие родители ограждают ребенка от трудностей

жизни.

7..Мой ребенок часто неприятен мне.

8. Я всегда стараюсь помочь своему ребенку.

9. Бывают случаи, когда издевательское отношение к ребенку приносит ему большую пользу.

10.Я испытываю досаду по отношению к своему ребенку.

11.Мой ребенок ничего не добьется в жизни.

12.Мне кажется, что дети потешаются над моим ребенком.

13.Мой ребенок часто совершает такие поступки, которые, кроме презрения, ничего не стоят.

14.Для своего возраста мой ребенок немножко незрелый.

15.Мой ребенок ведет себя плохо специально, чтобы досадить мне.

16.Мой ребенок впитывает в себя все дурное как «губка».

17.Моего ребенка трудно научить хорошим манерам при всем старании.

18.Ребенка следует держать в жестких рамках, тогда из него вырастет порядочный человек.

19.Я люблю, когда друзья моего ребенка приходят к нам в дом.

20.Я принимаю участие в своем ребенке.

21.К моему ребенку «липнет» все дурное.

22.Мой ребенок не добьется успеха в жизни.

23.Когда в компании знакомых говорят о детях, мне

24.немного стыдно, что мой ребенок не такой умный и способный, как мне бы хотелось.

25.Я жалею своего ребенка.

26.Когда я сравниваю своего ребенка со сверстниками, они кажутся мне взрослее и по поведению, и по суждениям.

27.Я с удовольствием провожу с ребенком все свое свободное время.

28.Я часто жалею о том, что мой ребенок растет и взрослеет, и с нежностью вспоминаю его маленьким.

29.Я часто ловлю себя на враждебном отношении к ребенку.

30. Я мечтаю о том, чтобы мой ребенок достиг всего того, что мне не удалось в жизни.

31.Родители должны приспосабливаться к ребенку, а не только требовать этого от него.

32.Я стараюсь выполнять все просьбы моего ребенка.

33.При принятии семейных решений следует учитывать мнение ребенка.

34.Я очень интересуюсь жизнью своего ребенка.

35.В конфликте с ребенком я часто могу признать, что он по-своему прав.

36.Дети рано узнают, что родители могут ошибаться.

37.Я всегда считаюсь с ребенком.

38.Я испытываю к ребенку дружеские чувства.

39.Основная причина капризов моего ребенка - эгоизм, упрямство и лень.

40.Невозможно нормально отдохнуть, если проводить отпуск с ребенком.

41.Самое главное, чтобы у ребенка было спокойное и беззаботное детство."

42.Иногда мне кажется, что мой ребенок не способен ни на что хорошее.

43.Я разделяю увлечения своего ребенка.

44.Мой ребенок может вывести из ссебя кого угодно.

45.Я понимаю огорчения своего ребенка.

46.Мой ребенок часто раздражает меня.

47.Воспитание ребенка - сплошная нервотрепка.

48.Строгая дисциплина в детстве развивает сильный характер.

49.Я не доверяю своему ребенку.

50.За строгое воспитание дети благодарят потом.

51.Иногда мне кажется, что ненавижу своего ребенка.

52.В моем ребенке больше недостатков, чем достоинств.

53.Я разделяю интересы своего ребенка.

54.Мой ребенок не в состоянии что-либо сделать самостоятельно, а если и

сделает, то обязательно не так.

55.Мой ребенок вырастет не приспособленным к жизни.

56.Мой ребенок нравится мне таким, какой он есть.

57.Я тщательно слежу за состоянием здоровья моего ребенка.

58.Нередко я восхищаюсь своим ребенком.

59.Ребенок не должен иметь секретов от родителей.

60.Я не высокого мнения о способностях моего ребенка и не скрываю этого от

него.

61.Очень желательно, чтобы ребенок дружил с теми детьми, которые

нравятся его родителям.

Дата добавления: 2015-08-31