Społeczeństwo obywatelskie a kapitał społeczny

Pod wpływem badań szukających odpowiedzi na pytanie o źródła efektywności instytucji społecznych i radzenia sobie społeczności z rozwiązywaniem problemów, zwrócono uwagę na rolę sieci (Network) więzi społecznych, norm wzajemności oraz zaufania społecznego a więc cech, których uczy i podtrzymuje uczestnictwo w dobrowolnych stowarzyszeniach.

Robert D. Putnam – prace nad źródłami różnic w efektywności rządów regionalnych we Włoszech oraz przyczynami erozji aktywności obywatelskiej w USA. Prace jego nadały nowy blask pojęciu kapitał społeczny.

Kapitał społeczny (Putnam - „Bowling along”) - odnosi się do cech społecznego zorganizowania, takich jak sieci, normy i społeczne zaufanie, ułatwiających przy obopólnej korzyści koordynację i współpracę”. Zwiększa się, gdy jest używany a obumiera, gdy nie jest używany. Przez kilkanaście lat badał przypadek Włoch. Według niego historia sprawiła, że Północ i Południe tego kraju kierowały się odmiennymi strategiami w życiu zbiorowym. Rezultaty, które miały początek w 1100 r. i które skierowały obie części kraju na odmienne ścieżki, było wykształcenie się na Północy kapitału społecznego (norm, zaufania itd.) który przetrwał przez stulecia zmiennych losów, umożliwiający Północy osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju gospodarczego i większej sprawności instytucji (rządów regionalnych). Natomiast na Południu nawzajem wzmacniały się: wzajemna nieufność, pionowe zależności, wyzysk, izolacja i nieład, przestępczość i zacofanie.

Kapitał społeczny (James S. Coleman) - po raz pierwszy szerzej zakorzenił
to pojęcie w teorii socjologicznej. Pisze iż kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia osiągnięcie celów, których nie osiągnęlibyśmy bez niego. Objaśnia to pojęcie w kontekście teorii racjonalnego wyboru a dokładniej w kontekście dylematów zbiorowego działania. „Każdemu powodziłoby się lepiej, gdyby wszyscy ze sobą współpracowali”.

Z punktu widzenia teorii działania społecznego, istota problemu polega na tym, że istnieją dwa rodzaje strategii postępowania, przy której możliwe jest osiągnięcie względnej stabilności społecznej:

1. „Nigdy nie współpracować” dla społeczeństw nieobywatelskich; również samo wzmacniająca wzajemność/zaufanie, zależność/wyzysk mogą spajać społeczeństwo, choć poziom ich skuteczności i instytucjonalnej sprawności są różne.

2. Podejmować współpracę „ akcje społecznego kapitału tak jak zaufanie, normy i sieci stowarzyszeń zwykle są samo wzmacniające i kumulują się. Dodatnie sprzężenia zwrotne prowadzą di równowagi społecznej, dla której typowy jest wysoki poziom współpracy i wspólnego dobrobytu. Te cechy określają współpracę obywatelską ”.

Francis Fakuyama: odkrycie społeczeństwa obywatelskiego łączy z rozczarowanie
i porzuceniem we współczesnych liberalnych demokracjach nadziei wiązanych swego czasu
z inżynierią społeczną.

Społeczeństwo obywatelskie (Fakuyama) to „skomplikowana sieć instytucji pośredniczących (między rodziną a państwem), która obejmuje organizacje ekonomiczne, dobrowolne stowarzyszenia, instytucje edukacyjne, kluby, związki zawodowe, media, organizacje charytatywne i kościoły, a z kolei społeczeństwo obywatelskie opiera się na rodzinie, pierwotnym instrumencie, poprzez który ludzie socjalizują się do swojej kultury i nabywają umiejętności pozwalające im żyć w szerszym społeczeństwie oraz dzięki któremu wartości i wiedza danego społeczeństwa przekazywane są z pokolenia na pokolenie”.

Kapitał społeczny (Fakuyama ) – książka poświęcona jest roli kapitału społecznego w kształtowaniu struktur ekonomicznych. Pisze iż z badań życia gospodarczego możemy nauczyć się iż pomyślność gospodarcza narodów i ich zdolności do konkurowania uwarunkowane są przez jedną cechę kulturową: poziom zaufania właściwy danemu społeczeństwu. Kapitał społeczny – normy wzajemności, obligacje moralne, obowiązki wobec zbiorowości i i zaufanie opierają się na zwyczaju. Nie można wytworzyć go tak jak kapitału fizycznego czy ludzkiego, poprzez racjonalne decyzje inwestycyjne. Jest kreowany i przekazywany przez instytucje tak jak religia, tradycje, historyczne zwyczaje.

Dwa typy społeczeństw ze względu na zaufanie społeczne:

- wysoki – społeczeństwo nastawione na grupy USA, Niemcy, Japonia. Duże prywatne firmy.
- niski – zorientowany na rodzinę i więzy pokrewieństwa – Chiny (hongkong) Korea południowa, Francja. Małe rodzinne firmy. W większych przedsięwzięciach uzależnienie od państwa.

Problemy teoretyczne.

1. Czy wszystkie dobrowolne stowarzyszenia możemy zaliczyć do społeczeństwa obywatelskiego? Negatywne odpowiedź Putnama: jego podstawowym kryterium stanowi odpowiedź na pytanie czy dana organizacja generuje i podtrzymuje kapitał społeczny. Niewątpliwie w wytwarzaniu kapitału i podtrzymywaniu kapitału społecznego maja swój udział grupy afiliowane przy kościołach, związki zawodowe, stowarzyszenia rodzicielsko – nauczycielskie, kluby, chóry amatorskie itd. Są to wszystkie przykłady organizacji określone przez niego „ tradycyjne wtórne stowarzyszenia” które odróżnia od trzech nowych form organizacji:

- Pierwsza nowa forma to Amerykańskie Stowarzyszenie Emerytów, stowarzyszenia feministyczne, organizacje ochrony środowiska (wszystkie nazywamy organizacjami trzeciego rodzaju)

- Druga to usługowe organizacje nienastawione na zysk

- Trzecia natomiast to grypy wsparcia tak jak Anonimowi Alkoholicy. Które to są najbliższe tradycyjnym organizacjom, jednak znacząco różnią się od nich. 1 i 2 formę odróżnia brak bezpośrednich więzi między ich członkami, członkostwo ogranicza się do składek. Nie mają też udziału w zwiększaniu zaufania społecznego. Aby jednak pokazać różnice między nowymi a starymi organizacjami Putnam odwołuje się do przykładu z kręglami. I – „ Kiedy ktoś uczestniczy w kręglowych rozgrywkach ligowych, to spotykając się regularnie z tymi samymi osobami każdego tygodnia, uczy się i praktykuje coś co Tocqueville nazwał habits of the hearts. Uczy się osobistych cnót i umiejętności, któe stanowią warunki możliwości demokracji. Umiejętność słuchania np. notowania, brania odpowiedzialności za własne poglądy. Na tym polega różnica graniem w lidze kręgli a samotnym graniem w kręgle.

Zarzuty krytyków wobec Putnama:

- pomija organizacje konfliktogenne i organizacje mające znaczenie polityczne.

- nie dostrzega, że działalność grup spod znaku ochrony środowiska jest bardzo podobna do aktywności grup skautowskich, które znalazły uznanie w jego oczach: podobnie jest z ruchami feministycznymi, które wytwarzają więzi społeczne, które według krytyków są podobne do wytwarzanych przez organizacje.

- pominięcie organizacji, które stanowią zagrożenie dla liberalnej demokracji jak ruch milicji w Stanach Zjednoczonych, sekty i ruchy religijny, org społeczne i polityczne, które są zorganizowane wedle ważnych społecznych podziałów lub ideologii.

Sheri Berman – analiza roli organizacji obywatelskich w Republice Weimarskiej. Krytykuje pogląd neotocquevillowski, twierdzi że społeczeństwo obywatelskie i kapitał społeczny same w sobie nie są dobre, wszystko zależy od tego do czego zostaną wykorzystane (przykład republiki weimarskiej ->Hitler / naziści wykorzystują kontakty stowarzyszeniowe). Krytyka jest słaba bo ze swej analizy społeczeństwa obywatelskiego wyłączyła partie polityczne, a Hitler mógł uzyskać władzę ponieważ partie w republice były rozdrobnione, słabe i partykularystyczne. A społeczeństwo republiki było negatywnie nastawione do demokracji.

Ważne dwa wnioski:

- organizacje i stowarzyszenia tworzące społeczeństwo różnią się zdolnością do wytwarzania kapitału społecznego. Zdolność taka jest cechą stopniowalną.

- społecznej roli organizacji obywatelskich nie da się ocenić bez brania pod uwagę ich celów oraz kontekstu politycznego i obywatelskiego

Społeczeństwo obywatelskie – obszar ciał pośredniczących między obywatelem
a państwem.

Rodzina w teorii społeczeństwa obywatelskiego. Według takich autorów jak Hegel, Tocqueville, Putnama rodzina nie należy do społeczeństwa obywatelskiego, choć pełnia ważną rolę, wytwarza jednostki i dokonuje wstępnej socjalizacji ale z tego powodu jest poza nim, nie wytwarza uogólnionego zaufania (w regionach o najniższym kapitale społecznym funkcjonuje “amoralny familializm) tylko zaufanie do członków rodziny a więc bardzo ograniczone, rodzina jest nam dana z góry. Rodzina jest czym innym niż zwykłe stowarzyszenie, zostać jego członkiem nie jest tak łatwo jak członkiem zwykłej organizacji. Rodzina jest warunkiem społeczeństwa obywatelskiego ale nie jego częścią.

Hegel /rodzina/:

· rodzina jest miejscem wytwarzania jednostek a więc strukturą wcześniejszą niż społeczeństwo więc wobec niego zewnętrzną

· w rodzinie panuje wspólnota interesów więc nie uczy kompromisów itd.

· Jest to pierwsza wspólnota miłości, woli itd dlatego jakościowo jest znacznie odmienna od społeczeństwa.

· O ile założenie rodziny jest dobrowolne o tyle jej opuszczenie jest już niemożliwe albo trudne.

· Jest ekskluzywna: zostać członkiem rodziny inaczej niż przez urodzenie jest praktycznie niemożliwe, podczas gdy dobrowolne stowarzyszenia są ze swojej natury inkluzyjne i otwarte na nowych członków.

Дата добавления: 2013-12-12