МЧС России 78 страница

СВОЙСТВЕННЫЙ хас тир, хесетдик квай, хесет тир; ему свойственно постоянное стремление к знанию гьамиша чирвилихъ гьерекатун адан хесетдик квай кар (ва я хесет) я; свойственный данной эпохе стиль и девирдиз хас тир стиль.

СВОЙСТВО хесет (хасият); хас тир лишан.

СВОЙСТВО мн. нет къавумвал (къавумвилин мукьвавал).

СВОЛОЧЬ ж разг. угъраш; алчах; мурдар; угърашар, алчахар; мурдарар.

СВОЛОЧЬ чIугун, тухун, ялна тухун; ялна авудун.

СВОРА 1. гъуьрчен кицIин гарданда твадай чIул ва я еб. 2. гьа епинал ва я чIулунал кутIуннавай кицIерин са жуьт ва я кьве жуьт. 3. кицIерин кIеретI. 4. пер. кIеретI, алчах кIеретI.

СВОРАЧИВАТЬ несов. 1. см. свернуть. 2. см. своротить.

СВОРОВАТЬ разг. чуьнуьхун.

СВОРОТИТЬ 1. элкъуьрун, алчудрун. 2. элкъуьн, алчуд хьун.

СВОЯК бажанах.

СВОЯЧЕНИЦА яран (иран) вах.

СВЫКАТЬСЯ несов., см. свыкнуться.

СВЫКНУТЬСЯ вердиш хьун; уьгретмиш хьун.

СВЫСОКА нареч. такабурвилелди, масабур бегенмиш тушиз, саймиш тийиз, лавгъавилелди (мес. килигун).

СВЫШЕ 1. нареч. виняй, чIехи чкадай, чIехидалай (вине авай, чIехи гьукумдилай, чIехи идарадай); по предписанию свыше виняй (чIехи чкадай, чIехи идарадай) атай буйругъдалди, виняй буйругъуниз килигна. 2. предлог виниз, виняй, артух; свыше трёхсот людей пуд вишдалай виниз инсанар. ♦ это свыше моих сил им зи къуват агакьдай кар туш.

СВЯЗАННЫЙ 1. кутIуннавай; гилигнавай. 2. регьятвилелди кIандайвал тежезвай, кутIуннавайдан хьтин; ачух тушир; связанные движения регьятдиз жуваз кIандайвал тежезвай юзунар, кутIуннавайдан хьтин юзунар. 3. алакъалу тир, алакъа авай, галкIанвай; я с ним не связан зи адахъ галаз алакъа авач, зи адахъ галкIанвай кар авач.

СВЯЗАТЬ 1. кутIунун. 2. хурун (мес. элжек, гуьлуьт). 3. пер. алакъалу авун; связать один вопрос с другим са месэла масадахъ (муькуьдахъ) галаз алакъалу авун; судьба связала их кьисметди абур сад-садахь галаз алакъалу авуна. 4. пер. галкIурун; гилигун; он не умеет связать двух слов адавай къве гаф сад-садахъ гилигиз жедач (яни хъсандиз рахаз жедач). 4. пер. гъил-кIвач кутIунай хьиз авун, жуваз кIандайвал кар ийиз тутун.

СВЯЗАТЬСЯ 1. алакъа кутIунун; алакъада гьахьун. 2. разг. кьил кьун, ара хьун, юлдаш хьун; зачем ты связался с ним? вуна адахъ галаз вучиз къил кьуна? вун адахъ галаз вучиз юлдаш хьана.

СВЯЗИСТ связист (1. связдин, яни почтунин, телеграфдин, телефондин идарайра кIвалахзавай къуллугъэгьли. 2. дяведа связдин, алакъадин къуллугъ кьиле тухузвай аскер).

СВЯЗКА 1. галгам; десте (санал кутIуннавай са жуьредин са кьадар затIар); связка ключей са десте куьлегар, куьлегрин галгам. 2. анат. кьуру дамар, дамардин гъал (мес. бедендин мускулар сад-садахъ, галкIурдай); голосовые связки сесинин гъалар (пердеяр, туьтуьхда кьве патай жедай пердеяр хьтин дамаррин гъалар). 3. грам. куьмекчи глагол, глагол-связка (составной сказуемоедик жедай глагол, мес. я, тир, туш).

СВЯЗНОЙ воен. связной (дяведин чIавуз алакъадин кар кьиле тухузвай къуллугъчи).

СВЯЗНЫЙ галай-галайвал алакъалу, дуьзгуьн (мес. логикадин, фикирунин жигьетдай галай-галайвал дуьзгуьн рахун).

СВЯЗУЮЩИЙ алакъалу ийидай, сад-садахъ гилигдай.

СВЯЗЫВАТЬ несов., см. связать.

СВЯЗЫВАТЬСЯ несов., см. 1) связаться; 2) связать.

СВЯЗЬ ж 1. алакъа. 2. мн. хъсан танишвилер; танишар, хъсан чирхичирар. 3. связь; учреждения связи связдин идараяр.

СВЯСЛО обл. чIикь (цуьл кутIундай).

СВЯТИЛИЩЕ 1. уст. ибадатхана. 2. пер. пак чка, мескен; святилище науки илимдин пак тир муг, мескен (мес. университет ва мсб).

СВЯТОЙ 1. рел. пIир; шейх. 2. пер. пак, михьи, гзаф играми, чIурун виже текъвер; святой долг пак тир буржи; свято соблюдать паквилелди (чIур тавуна, вилин нини хьиз кIевиз) хуьн.

СВЯТОТАТСТВО мн. нет 1. рел. диндикай, аллагьдикай ягьанат авун. 2. пер. са играми (гьуьрметлу касдикай (ва я затIуникай) ягьанат.

СВЯТОТАТСТВОВАТЬ несов. са играми (гьуьрметлу) касдикай (ва я затIуникай) ягьанат авун.

СВЯТОША м и ж муьридвал квайди, яланчи муьрид, вич пIир хьиз къалурдайди.

СВЯТЫНЯ 1. пак тир затI; рикIиз гзаф багьа затI. 2. пак тир чка.

СВЯЩЕННИК кешиш.

СВЯЩЕННЫЙ 1. рел. диндин; пак тир. 2. пер. пак тир; рикIиз гзаф багьа, чIехи; защита своего социалистического отечества -священный долг всех трудящихся жуван социализмдин ватан хуьн -вири зегьметчийрин пак тир буржи я.

СГИБ кьвечIилрай (кьвечIил хьайи) чка; акIажай (акIаж хьайи) чка.

СГИБАТЬ несов., см. согнуть.

СГИБАТЬСЯ несов., см. 1) согнуться; 2) согнуть.

СГИНУТЬ разг. квахьун; вилерикай квахьун.

СГЛАДИТЬ цIалцIамрун; дуьзрун; алудун; арадай акъудун; терг авун (мес. зидвилер, татугунар, са нагьакьан таъсир; ччинин ва я парталдин биришар).

СГЛАДИТЬСЯ дуьз хьун; цIалцIам хьун; акъатун, алатун (мес. ччинин, парталдин биришар; такьунар, нагьакьан таъсир).

СГЛАЖИВАТЬ несов., см. сгладить.

СГЛАЖИВАТЬСЯ несов. см. 1) сгладиться; 2). сгладить.

СГЛАЗИТЬ вили ягъун, бедназар авун.

СГЛУПИТЬ разг. ахмакьвал авун.

СГНИВАТЬ несов., см сгнить.

СГНИТЬ ктIун, чуьруьтмиш хьун.

СГНОИТЬ ктIурун, чуьруьтмишун.

СГОВАРИВАТЬСЯ несов., см. сговориться.

СГОВОР 1. гафар-чIалар сад хьун; гафар-чIаларин садвал; рахана икьрар хьун. 2. уст. лишанар вигьин, лишанламишун, це лугьун (куьгьне гаф я; яни свас це лугьудай лишанар).

СГОВОРИТЬСЯ икьрар хьун, икьрар авун; меслят хьун (садахъ галаз са кар ийида лагьана); рахун, рахана рекьив атун.

СГОВОРЧИВЫЙ рекьив къведай, гафунив къведай, рахана икьрардал гъиз жедай.

СГОНЯТЬ несов., см. согнать.

СГОРАНИЕ мн. нет ккун; ккудай; двигатель внутреннего сгорания цилиндррин къене шей ккуз кIвалахдай двигатель.

СГОРАТЬ несов., см. сгореть.

СГОРБИТЬ экъисун (кIул экъисун; далу экъисун).

СГОРБИТЬСЯ кIул (кIулар) экъисун, далу экъисун; юкь кангур хьун; кIулар экъис хьун.

СГОРБЛЕННЫЙ кIулар экьисай; далу экъисай; юкь кангур хьайи.

СГОРЕТЬ 1. ккун; кана терг хьун. 2. цIай къачун (мес. гьамбарда ламу техилди). 3. пер. жуван (вичин) ччан гун; жув пуч авун; пуч хьун (кIвалахдал, кардал). ♦ сгореть от стыда регъуьла кьин.

СГОРЯЧА нареч. туьнт хьана, къизмиш хьана.

СГРЕБАТЬ несов. 1. кIватIун (цуьруьгьуьлдалди, кьусудалди). 2. квягъун, квяна вигьин; квяна гадрун (мес. къавалай жив).

СГРЕСТИ 1. см. сгребать. 2. къужахламишун, къужахда кьун; вигьена кьун.

СГРУДИТЬСЯ разг. кIватI хьун; алтIушун.

СГРУЖАТЬ несов., см. сгрузить.

СГРУЗИТЬ эчIирун; авудун (ппар, шейэр).

СГРУППИРОВАТЬ групп-групп авун, группайриз ччара авуна кIватIун.

СГРУППИРОВАТЬСЯ групп-групп хьун, группайриз пай хьун.

СГУБИТЬ пуч авун, телефун.

СГУСТИТЬ экьи авун. ♦ сгустить краски екез къалурун, яцIу авуна къалурун (мес. са агьвалат, са кар авайдалай гзаф пис къалурун).

СГУСТИТЬСЯ экьи хьун.

СГУСТОК экьи (экьи хьайи) кIус; лахта.

СГУЩАТЬ несов., см. сгустить.

СГУЩАТЬСЯ несов., см. 1) сгуститься; 2) сгустить.

СГУЩЕНИЕ мн. нет 1. экьи авун. 2. экьи хьун.

СГУЩЕННЫЙ экьи авур; экьи.

СДАБРИВАТЬ несов., см. сдобрить.

СДАВАТЬ несов., см. сдать.

СДАВАТЬСЯ¹ несов. 1. см. сдаться. 2. гун; вахкун. 3. вугун; там сдаётся квартира ана са квартира кирида вугузва. 4. тапшурмишун; вугун. 5. паюн (мес. къумар къугъвадайла чарар).

СДАВАТЬСЯ² несов. разг. фикир авун; хьиз акун, хьиз хьун; мне сдаётся, что он хочет уехать за фикир ийизва, адаз хъфиз кIанзава; адаз хъфиз кIанзавай хьиз аквада (жеда) заз.

СДАВИТЬ чуькьуьн.

СДАВЛЕННЫЙ 1. чуькьвей. 2. чуькьвей хьтин, туьд чуькьвей хьтин; сдавленный голос туьд чуькьвей хьтин (туьтуьнай акъатдай хьтин) ван.

СДАВЛИВАТЬ несов., см. сдавить.

СДАТЬ 1. гун; вугун; ваххун; сдать хлеб государству гьукуматдив техил вахкун. 2. кирида (ижарада) вугун. 3. паюн (къумар къугъадайла чарар). 4. рей гун, вугун (мес. душмандив къеле). 5. буш хьун; усал хьун; зайиф хьун. 6. гъиляй ахъаюн (са кIвалахдал, кардал кьунвай чка); кьулухъ акъвазун. 7. муьтIуьгъ хьун, кьулухъ чIугун (гьуьжетдин, рахунрин къене).

СДАТЬСЯ 1. чеб (вич; жув) гъиле вугун; рей гун; вугун (душмандин гъиле есирвиле). 2. бушвал авун, буш хьун,

СДАЧА 1. гун; вугун; вахкун. 2. паюн (къумар къугъадайла чарар). 3. сдача (здача). элкъуьрна вахкай пул (са затI къачурла); получить сдачу сдача агакьун (къахчун).

СДВАИВАТЬ несов., см. сдвоить.

СДВИГ 1. см. сдвинуть и сдвинуться. 2. пер. дегиш хьун; дегишвал; вилик фин; сдвиги в работе кIвалахда вилик финар.

СДВИГАТЬ несов., см. сдвинуть.

СДВИГАТЬСЯ несов., см. 1) сдвинуться. 2) сдвинуть.

СДВИНУТЬ 1. анихъ юзурун, юзурна анихъ авун; юзурна вигьин. 2. авудун, юзурна агудун (са затI масадав). 3. пер. юзурун, вилик ракьурун (са месэла, са кар).

СДВИНУТЬСЯ 1. юзун, (чкадилай юзана) анихъ хьун. 2. агатун. 3. пер. вилик фин, юзун (са кар, са месэла).

СДВОИТЬ кьве тах авун; кьве къат авун; кьве жерге авун.

СДЕЛАТЬ см. делать.

СДЕЛАТЬСЯ хьун (см. делаться).

СДЕЛКА 1. савдадин (алишверишдин) икьрар; савдадин договор. 2. пер. икьрар, гафар-чIалар сад авун (гзафни-гзаф са нагьакьан, пис кардин патахъай). ♦ сделка с совестью вичин рикIиз такIанз, инанмиш тушиз кар авун.

СДЕЛЬНО нареч. атIай къиметдихъ; сдельно работать атIай къиметдихъ (авур кIвалахдиз килигна) кIвалахун.

СДЕЛЬНЫЙ атIай къиметдихъ ийидай; сдельная оплата труда зегьметдихъ кьадардиз килигай атIай къимет гун.

СДЕЛЬЩИК атIай къиметдихъ кIвалахдай кас.

СДЕЛЬЩИНА мн. нет атIай къиметдихъ (йкъалди тушиз) кIвалахунин къайда.

СДЁРГИВАТЬ несов., см. сдёрнуть.

СДЕРЖАННЫЙ 1. кьуна хвейи; кьуна хуьз алахънавай; кьуна хуьдай (жува жув, жуван са гьал); сдержанный смех кьуна хуьз (ва я кьаз) алахънавай хъвер. 2. сабурлу; туьнтвал квачир.

СДЕРЖАТЬ 1. дурум гун, давам гун, хура акъвазун. 2. акъвазрун; кьуна акъвазрун; он еле сдержал свой гнев ада вичин хъел са гужалди кьуна акъвазарна. 3. бегьемрун, тамамрун; сдержать слово гафунилай алат тавун, икьрар бегьемрун (гаф кьилиз акъудун, бегьемрун).

СДЕРЖАТЬСЯ жува-жув хуьн, кьуна акъвазрун.

СДЕРЖИВАТЬ несов., см. сдержать.

ОДЕРЖИВАТЬСЯ несов., см. 1) сдержаться; 2) сдержать.

СДЁРНУТЬ хъуткьунарна алудун; ялна алудун; чIугун.

СДИРАТЬ несов., см. содрать.

СДОБА мн. нет гъеридални некIедал ишинай фу (ва я булкаяр).

СДОБНЫЙ некIедални гъеридал ишинай (тини, фу, булка, тIунутI).

СДОБРИТЬ кутун; (са затI, мес. гъери, къаймах) кутуна хъсанрун, дадлу авун; сдобрить борщ сметаной борщдик къаймах кутун.

СДОБРОВАТЬ: ему не сдобровать ам баладикай къутармиш жедач, хурукай хкатдач, адаз и кар иливдач.

СДРУЖИТЬ сад-садахъ галаз дуст авун, дустар авун.

СДРУЖИТЬСЯ дуст хьун, дустар хьун.

СДУВАТЬ несов., см. сдуть.

СДУРУ нареч. разг. ахмакьвиляй, кIамашвиляй, ахмакьвал авуна.

СДУТЬ 1. уф гана авадрун; уф гана алудун. 2. гадрун, алудун (гару).

СЁ- местом, ам (ва я им); то да сё им ам; говорить о том о сём идакай адакай (инкай анкай) рахун.

СЕАНС сеанс (1. кинода са сеферда картина къалурдай тайин вахт, са гъилер; спортда къугъунин са гъилер, са гъилера къугъунин вахт; мы пришли в кино на второй сеанс чун кинодиз кьвед лагьай сеансдиз атана; сеанс игры в шахматы шахмат къугъунин сеанс, гъилер. 2. суьрет чIугвадайдан вилик акъвазунин са сефер, са гъилер ва я са маса кар авунин са гъилер, са гъилера ийидай вахт; портрет написал в три сеанса суьрет пуд сеансда чIугурди я; сеанс светолечения экуьналди сагърунин сеанс, яни са сефер, са гъилер).

СЕБЕ частица разг. жуваз; вичиз; чпиз; сиди себе спокойно ацукь жуваз секиндиз; он сидит себе спокойно ам вичиз секиндиз ацукьнава. ♦ ничего себе пис туш, хъсан я; так себе 1) гьакI; 2) са бубат, са гьалда, писни туш, я акьван хъсанни.

СЕБЕСТОИМОСТЬ ж акъвазай къимет, жуваз акъвазай (акъваздай) къимет.

СЕБЯ местоим. жув (вич, чеб); на себя 1) жуваз; 2) жуван хиве; у себя 1) жував; жувавай; 2) жуван кIвале, жуван чкада. ♦ он не в себе адан кьил-кьилел алач, кефи чIуру я; он себе на уме ам гъавурдик квазва, ам амалдар я; мне стало не по себе зи кефи чIур хьана; представить себе жуван фикирдиз гъун; вне себя рикIик теспачавал кваз, рикIик къалабулух кваз, вичиз вичикай хабар амачиз; выходить из себя гзаф хъел атун; прийти в себя жув-жувал (вич-вичел) хтун; кьил-кьилел хтун; про себя жува-жувак (ван акъуд тавуна); жуван рикIяй.

СЕБЯЛЮБЕЦ см. эгоист.

СЕБЯЛЮБИВЫЙ см. эгоистичный.

СЕБЯЛЮБИЕ мн. нет. см. эгоизм.

СЕВ мн. нет тум цун (вигьин); тумар цун; подготовка к весеннему севу гатфарин тумар цуниз гьазурвал.

СЕВЕР мн. нет кефер; кефер пад.

СЕВЕРНЫЙ кефердин; кефер патан; кеферда авай.

СЕВЕРО-ВОСТОК мн. нет кефердинни рагъэкъечIдай патан ара.

СЕВЕРО-ВОСТОЧНЫЙ кефердинни рагъэкъечIдай патан арадин(арада авай).

СЕВЕРО-ЗАПАД мн. нет кефердинни рагъакIидай патан ара.

СЕВЕРО-ЗАПАДНЫЙ кефердинни рагъакIидай патан арадин (арада авай).

СЕВЕРЯНИН кефердин эгьли, кеферда (кефер патан уьлкведа) яшамиш жезвай кас.

СЕВООБОРОТ с-х. севооборот (никIера магьсулар нубатдалди дегишрна цунин къайда).

СЕВРЮГА севрюга (яргъи нер-кьил алай къизилбалугъдин жуьредикай са балугъ, узунбурни).

СЕГОДНЯ нареч. къе; къенин югъ. ♦ не сегодня-завтра къе-пака, и мукьва.

СЕГОДНЯШНИЙ къенин; къенин йкъан.

СЕДАЛИЩЕ анат. къалчах (инсандин бедендин ацукьдай чка).

СЕДЕЛКА гъвечIи къалтах-пурар (арабадик кутIундай балкIандин далудал эцигдай гъвечIи пурар хьтинди).

СЕДЕЛЬНИК пурарар ийидай устIар.

СЕДЕЛЬНЫЙ пурарин.

СЕДЕТЬ несов. рехи хьун.

СЕДИНА рехивал; рехи чIарар.

СЕДЛАТЬ несов. пурар ягъун.

СЕДЛО пурар.

СЕДЛОВИНА 1. юкьван ттарцин (далудин) легъв. 2. дагъдин кьаскьандин чухур.

СЕДОБОРОДЫЙ рехи ччуру квай, ччуру рехи.

СЕДОВЛАСЫЙ и СЕДОВОЛОСЫЙ чIарар рехи; седовласый старик чIарар рехи къужа.

СЕДОЙ 1. рехи, лацу (чIарар, кьил, ччуру); чIарар рехи, чIарар рехи хьанвай; чIарар лацу. 2. пер. рагъул; буз рангунин; седой туман рагъул ччилин циф. ♦ седая старина ва я седая древность къадим заман, лап куьгьне заман.

СЕДОК 1. пассажир, къиметдихъ акьахнавай кас. 2. балкIандал алай кас, балкIандал акьахнавай кас.

СЕДЬМОЙ 1. ирид лагьай; седьмой день ирид лагьай югъ. 2. ирид; ирид лагъай югъ; седьмого марта мартдин ирид, мартдин ирид лагьай югъ, ирид лагьай март. 3. сятдин иридан, иридай; двадцать минут седьмого иридай зур, ругуд сятни зур. ♦ быть на седьмом небе шадвиляй цавуз акъатун, гзаф шад хьун.

СЕЗОН сезон; вахт (йисан кьуд вахтуникай сад; са кар, мес. гад кIватIдай, тумар цадай, ремонт ва я маса кар ийиз къулай тир, адет хьанвай девир).

СЕЗОННИК сезонда кIвалахдай фяле.

СЕЗОННЫЙ сезондин, са тайин сезонда (вахтуна) ийидай; сезонная работа сезондин (сезонда ийидай) кIвалах; сезонный рабочий сезондин (са тайин сезонда кIвалахдай) рабочий; сезонный билет са сезондин билет (яни са тайин кьадардин вахтунда амал алай -виже къведай билет).

СЕЙ местоим. уст. и; на сей раз и сеферда; при сём идахъ галаз. ♦ сию минуту ва я сию секунду исятда; быть по сему гьа икI хьуй.

СЕЙМ полит. сейм (бязи уьлквейра парламентдин тIвар я).

СЕЙСМОГРАФ сейсмограф (ччил зурзун-залзаладин гьалар автоматдин къайдада вичи-вичиз кхьидай.

СЕЙСМОГРАФИЯ мн. нет сейсмография (1. ччил зурзазвай тегьер сейомотрафдин куьмекдалди кхъин, чирун. 2. см. сейсмология).

СЕЙСМОЛОГИЯ мн. нет сейсмология (геофизика илимдин са хел я, ада ччилин къабухдин зурзунар-залзалаяр ахтармишда).

СЕЙСМОМЕТР сейсмометр (ччил зурзун, залзала ахтармищдай алат).

СЕЙФ сейф (банкда къиметлу чарар ва шейэр (хуьдай, ккун тийир шкаф ва я сандухдин са жуьре).

СЕЙЧАС нареч. 1. исятда; я сейчас приду зун исятда къведа. 2. гьасятда.

СЕКАЧ секач (1. ракьар атIудай мурз алай кIаш, кIута. 2. торфдикай кирпичар атIудай механизм. 3. торф атIудай рабочий).

СЕКВЕСТР секвестр (1. пачагьлугъдин менфят патал вахтуналди са мулк, шей къахчун, адал къадагъа эцигун. 2. мед. бедендин са чка, са орган кьейиди хьиз, ишлемиш тийиз чIур хьун; чIур хьанвай чка).

СЕКВЕСТРОВАТЬ сов. и несов. секвестр авун, пачагьлугъдин менфятдиз къахчун.

СЕКИРА ист. секира, яргъи ттум галай нажах (гардан ядай).

СЕКРЕТ¹ 1. сир; выдать секрет сир гун, сир ачухун. 2. чинеба; чинебанди, чинебан кар; сказать по секрету чинеба лугьун. 3. воен. чинебан пост, чинебан къаравулар (дяведа душман вилив хуьз, ам бейхабардиз акъат тавун патал чинеба вилик пата акъвазарнавай аскеррин пост). ♦ секрет полишинеля виридаз фадлай ашкара хьанвай сир; замок с секретом тийижирдавай ахъайиз тежер тIапIарар.

СЕКРЕТ² физиол. секрет (организмдин цIумаруфри арадал гъидай ва диривилиз герек тир затI).

СЕКРЕТАРИАТ 1. секретарар. 2. секретариат (са идарадин, тешкилатдин кхьинар, тешкилвилин кIвалахар кьиле тухудай са хел).

СЕКРЕТАРСКИЙ секретардин; секретаррин; секретарвилин.

СЕКРЕТАРСТВО мн. нет секретарвал.

СЕКРЕТАРСТВОВАТЬ несов. секретарвал авун.

СЕКРЕТАРЬ м секретарь.

СЕКРЕТНИЧАТЬ несов. разг. чинеба рахун; чинебан рахунар авун; чинеба авун, чинеба хуьн (са кар, фикир).

СЕКРЕТНЫЙ 1. чинебан; сир тир, сирлу. 2. тийижирдавай ахъайиз тежервал раснавай (мес. тIапIарар).

СЕКРЕЦИЯ физиол. секреция (цIумаруфри организмдин кIвалахдиз, диривилиз герек затI арадал гъун).

СЕКТА секта (1. асул агъавалзавай диндивай ччара хьайи са хел, мезгьеб, менсеб. 2. пер. амай виридахъай галатна кьилди хьанвай са десте, кIеретI).

СЕКТАНТ сектант (1. диндин ччара сектадикай, мезгьебдикай тир кас. 2. пер. кьилди вичин гаф, вичин рехъ кьуна акъваздай, дар фикир авай кас).

СЕКТАНТСТВО мн. нет сектантвал.

СЕКТОР сектор (1. мат. кругдин -элкъвей цIарцIе авай майдандин кьве радиусдин арада авай са хел, пай. 2. шегьердин, къеледин, дяведин майдандин са тайин сергьятра авай пай, хел. 3. идарадин, учреждениедин са хел, пай. 4. уьлкведин халкьдин майишатдин са жуьредин пай, са хел, мес. маддарвал).

СЕКУНДА секунда, секунд (1. декьикьадин, минутдин пудкъадай са пай. 2. мат. пIипI алцумдай уьлчме, тек, градусдин ¹/з6оо). ♦ подожди одну секунду са жизви акъваз, са декьикьада акъваз, са секундда акъваз.

СЕКУНДАНТ секундант (дуэлда, яни кьве кас тапанчийриз экъечIдайла, абрукай гъар садан векил, арачи, шагьид).

СЕКУНДОМЕР секундомер, секундар алцумдайди (мес. секундар адцумдай сят).

СЕКУЩАЯ мат. атIудай, кьатI ийидай (вичи масад атIузвай) цIар.

СЕКЦИОННЫЙ секцийрин; секциядин.

СЕКЦИЯ секция (идарадин, тешкилатдин, съезддин са тайин, са жуьредин кIвалахар тухудай хел, пай).

СЕЛЕДКА селёдка (балугьрин са гъвечIи жуьре).

СЕЛЕДОЧНЫЙ селёдкадин; селёдкайрин.

СЕЛЕЗЁНКА цуьлез.

СЕЛЕЗЕНЬ кIек уьрдег.

СЕЛЕКЦИОНЕР селекционер (селекциядин специалист, алим).

СЕЛЕКЦИОННЫЙ селакциядин; селекционные работы селекциядин кIвалахар (см. селекция).

СЕЛЕКЦИЯ мн. нет, с -х. селекция (искусственный рекьелди сечмишиз, хкягъиз, сад-садаз ягъиз набататрин цIийи хъсан сортар ва гьайванрин цIийи хъсан жинсер арадал гьунин кIвалах).

СЕЛЕНИЕ хуьр.

СЕЛИТРА мн. нет, хим. селитра (хъиткьиндай шейэр расун ва агрономияда ччил гужлу авун патал ишлемищдай азотни турши квай кьел).

СЕЛИТЬ несов. ацукьрун, яшамиш жез ацукьрун (са чкада, са ччилел).

СЕЛИТЬСЯ несов. ацукьун, яшамиш жез ацукьун (са чкада, са ччилел).

СЕЛО хуьр. ♦ ни к селу, ни к городу гьич са алакъа авачиз, гьич ери авачиз.

СЕЛЬДЕРЕЙ мн. нет сельдерей (вичин лешер ва дувулар хуьрекдик ищлемишдай салан са набатат).

СЕЛЬДЬ ж селёдка (балугьрин гъвечIи са жуьре). ♦ как сельди в бочке дара-дардиз, сада-сад чуькьвез, челегда авай селёдкаяр хьиз.

СЕЛЬКОР селькор, хуьруьн корреспондент (газетдиз хуьруьн хабарар кхьидайди).

СЕЛЬПО нескл. сельпо, хуьруьн кооператив.

СЕЛЬСКИЙ хуьруьн; сельские жители хуьруьн эгьлияр; сельский совет сельсовет, хуьруьн (сад ва я са шумуд хуьр квай) совет.

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЙ хуьруьн майишатдин.

СЕЛЬСОВЕТ сельсовет, хуьруьн совет.

СЕЛЬТЕРСКИЙ: сельтерская вода сельтерский яд (зильтириска, мядендин цин са жуьре).

СЕЛЯНИН уст. хуьруьнви, хуьруьн эгьли, лежбер.

СЕМАНТИКА мн. нет семантика (1. гафунин ва я са шумуд гафуникай ибарат тир группадин мана, метлеб. 2. см. семасиология).

СЕМАСИОЛОГИЯ мн. нет семасиология (чIалан илимдин виче гафарин манайрикай рахадай хел).

СЕМАФОР семафор (ракьун рекье машинистдиз рехъ ахъазвайди ва я кIеви тирди экверин рангарин лишанралди къалурдай, сигналар гудай дестек).

СЁМГА сёмга (къизилбалугъдин жинсиникай са жуьре балугъ).

СЕМЕЙНЫЙ 1. хзан авай, килфет авай; семейный человек хзан авай кас. 2. хзандин; хзанрин; семейные дела хзандин крар; семейный вечер хзанрин вечер (мес. са идарадин къуллугъэгьлийри клубда хзанарни галаз кьиле тухудай нянин межлис).

СЕМЕЙСТВЕННЫЙ 1. хзандин, хзан кIандай, хзандал рикI алай. пер. чинеба кьилди чпин арада ийидай, дуьздал акъуд тийиз чпи-чпиз ийидай; хала-хатурвилин (мес. са идарада, чпин нефсинихъ ялиз).

СЕМЕЙСТВО 1. хзан, килфет. 2. биол. тухум (гьайванрин са жуьредикай тирбур).

СЕМЕНА тум; тумар.

СЕМЕНИТЬ несов. куьлуь ккамаралди фад-фад къекъуьн (фин), куьлуьз-куьлуьз ккамар къачуз фад-фад къекъуьн.

СЕМЕННИК тумлух (1. тум къахчун патал тур набатат. 2. тум къахчун патал набататар цанвай, цазвай чка. 3. набататдин тум, твар, цил жедай чка. 4. эркекдан мая, тум жедай цIумаруф).

СЕМЕННОЙ 1. тумунин; семенной клевер тумунин клевер (инжи векь); семенной фонд тумунин фонд (тумуниз тайинарнавай магьсул). 2. тум (тумар) гьасил ийидай (арадал гъидай), тумар къахчудай, тумарин; семенное хозяйство тумар гьасил ийидай майишат.

СЕМЕНОВОДСТВО тумунин патахъай набататар цунин кар.

СЕМЁРКА 1. ирид. 2. ирид алай чар (къумар къугъвадай картайра).

СЕМЕРО ирид; ирид кас; семеро братьев ирид стха; их было семеро абур ирид кас авай.

СЕМЕСТР семестр (институтра ва маса чIехи школайра кIелунин йисан са пай).

СЕМЕЧКО 1. цил; тум (емишдин ва маса набататрин тум. 2. мн. семечкияр (ракъин цуькверин недай цилер, тум).

СЕМИДЕСЯТИЛЕТНИЙ 1. пудкъанни цIуд йиса авай. 2. пудкъанни цIуд йисан.

СЕМИДЕСЯТЫЙ пудкъанницIуд лагьай; семидесятые годы пудкъанницIуд лагьай йисар (са виш йисан 70-далай 79-далди авай йисар).

СЕМИДНЕВНЫЙ ирид йикъан.

СЕМИКЛАССНИК ирид лагьай классда кIелзавайди.

СЕМИКРАТНЫЙ ирид сефердин, ирид къат артух, иридра артух.

СЕМИЛЕТКА семилетка, ирид йисан школа.

СЕМИЛЕТНИЙ 1. ирид йисан. 2. ирид йиса авай.

СЕМИМЕСЯЧНЫЙ ирид вацран.

СЕМИМИЛЬНЫЙ ирид милидин. ♦ семимильными шагами гзаф йигиндиз, гзаф еке къадамралди.

СЕМИНАР и СЕМИНАРИЙ семинар (1. чIехи школада, мес. ииститутда; учителдин регьбервилик кваз са группади тухудай практикадин кIвалах. 2. са идарадин ва я са тешкилатдин патав адан членрин, кIвалахзавайбрун чирвал хкажун патал кружок).

СЕМИНАРИСТ семинарист (виликди семинарияда кIелзавай ва я кIелна куьтягьай кас).

СЕМИНАРИЯ семинария (революциядилай вилик са пешедин юкьван школа); учительская семинария учителрин (учителар гьазурдай) семинария; духовная семинария диндин къуллугъчияр гьазурдай семинария.

СЕМИНАРСКИЙ 1. семинариядин. 2. семинардин.

СЕМИНЕДЕЛЬНЫЙ ирид гьафтедин.

СЕМИРУБЛЁВЫЙ ирид манатдин; ирид манатди гудай.

СЕМИСТРУННЫЙ ирид сим алай.

СЕМИУГОЛЬНИК ирид пипIенди (геометрияда ирид пIипI авай фигура).

СЕМИУГОЛЬНЫЙ ирид пипIен, ирид пIипI авай.

СЕМИЧАСОВОЙ 1. ирид сятинин. 2. сят иридан; семичасовой поезд сят (сятдин) иридан поезд.

СЕМИЭТАЖНЫЙ ирид мертебадин, ирид гьавайрин.

СЕМНАДЦАТЫЙ цIерид лагьай.

СЕМНАДЦАТЬ цIерид.

СЕМССУДА (семенная ссуда) цадай тумунин бурж.

СЕМФОНД (семенной фонд) тумарин фонд.

СЕМЬ ирид.

СЕМЬДЕСЯТ пудкъанни цIуд.

СЕМЬСОТ ирид виш.

СЕМЬЮ нареч., иридра, ирид сеферда; семью семь иридра ирид, ирид сеферда ирид.

СЕМЬЯ хзан, килфет.

СЕМЬЯНИН хзандин къайгъу ийидай, хзан кIандай кас.

СЕМЯ 1. тум; семена тумар, тум; оставить на семена тумуниз тун; конопляные семена канабдин фин (тум). 2. биол. мая (эркекдан; см. сперма).

СЕМЯДОЛЯ тумунин сифте пешер акъуддай цIир, цIир ийидай хвехин пай.

СЕНАТ сенат (1. Америкада ва бязи маса уьлквейра законар акъудунин везифа кьиле тухудай виниз тир палата. 2. пачагьдин Россияда суддин ва администрациядин везифаяр кьиле тухудай лап чIехи идара. 3. къадим замандин Римда; пачагьлугъдин аристократрин совет, чIехи идара).

СЕНАТОР сенатор (сенатдин член).

СЕНАТСКИЙ сенатдин.

СЕНИ ед. нет кьван; айван; вилик квай дегьлиз (къецелай кIвалериз гьахьзамазди авай дегьлиз).

СЕННИК 1. векьер, агъалар ттур мес. 2. см. сеновал.

СЕНО мн. нет векьер (яна кьурурай).

СЕНОВАЛ векьер эцигдай чка; векьер эцигнавай чка (тевле, кьур, къав).

СЕНОЗАГОТОВКА векьер гьазурун, векьерин заготовка.

СЕНОКОС 1. векьер ягъун. 2. векьер ядай вахт. 3. векъ ядай чка, векьин чка.

СЕНОКОСИЛКА векь ядай машин.

СЕНОКОСНЫЙ векь ядай; ядай; сенокосная пора векь ядай вахт.

СЕНОКОШЕНИЕ мн. нет векь ягъун.

СЕНОУБОРКА мн. нет векьер яна къахчун, кIватIун.

СЕНСАЦИОННЫЙ сенсация арадал гьидай, сенсациялу (см. сенсация).

СЕНСАЦИЯ сенсация (еке эсер ийидай, вичикай гзаф рахунар арадал гъидай са хабар, са агьвалат, кьиса; гьахьтин хабарди, агьвалатди арадал гъайи еке эсер, рахунар).

СЕНТЕНЦИОЗНЫЙ несигьат квай, несигьат гудай.

СЕНТЕНЦИЯ сентенция, несигьат квай гафар, несигьат гудай гафар.

СЕНТИМЕНТАЛИЗМ мн. нет сентиментализм (1. 18-виш йисан эхирда ва 19-виш йисан эвелда Европада литературада арадиз атай са рехъ я; ам рикIин гьалариз кьетIен фикир гуналди, язух къведайвал кхьиналди тафаватлу тир. 2. рикIиз кьагьар (кьагъур) гъидай хьтин эсерлувал, рикIиз эсер ийидай назиквал).

Дата добавления: 2014-01-11