МЧС России 79 страница

СЕНТИМЕНТАЛЬНИЧАТЬ несов. гзаф назиквал авун; герексуз гзаф хъуьтуьлвал авун, нигънигъар ийиз акъвазун, герексуз гзаф рагьимлувал авун.

СЕНТИМЕНТАЛЬНЫЙ 1. рикI ядай хьтин мецин ширинвал ийидай, кьадардилай артух назиквал ийидай; рикIиз эсер ийидай, кьагьур гьидай хьтин назиквал квай. 2. лит. сентиментализмдин; сентиментальный; сентиментальный роман сентиментальный роман (см. сентиментализм).

СЕНТЯБРЬ м сентябрь (варз).

СЕНТЯБРЬСКИЙ сентябрдин.

СЕНЬ ж уст. 1. серин; гуьлге; под сенью деревьев ттарарин сериндик. 2. пер. гуьлге; под сенью закона закондин гуьлгедик)

СЕПАРАТИЗМ мн. нет сепаратизм (кьилдин са мурад патал чIехи паюникай хкечIиз, кьилди жез, кьилди кар ийиз гьерекатун; пачагьлугъдихъай са чка, са область галудиз, ччара ийиз гьерекатун).

СЕПАРАТИСТ. сепаратист (сепаратизмдин терефдар).

СЕПАРАТИСТСКИЙ сепаратиствилин; сепарататизмдин.

СЕПАРАТНЫЙ сепаратный, кьилдин, ялгъуз, ччара; заключить сепаратный мир союзникрихъай ччараз кьилди меслятдин договор кутIунун.

СЕПАРАТОР сепаратор (1. чиг некIедикай гъери хкуддай машин. 2. са затIуникай маса затI, затIуник квай маса затIар хкуддай машин).

СЕРА мн, нет 1. хим. гугурт. 2. япун кьакь (япун къене, тIеквенда жедай хъипи кьакь).

СЕРВИЗ сервиз (хуьрекдин ва я чайдин са тайин кьадар инсанриз, мес. 12 касдиз, бес жедай вири къапарин комплект).

СЕРВИРОВАТЬ сов. и несов. дуьзмишун, туькIуьрна эцигун; сервировать стол стол дуьзмишун, столдал къапар-дуьзмишун; сервировать обед столдал обед дуьзмишун, туькIуьрна эцигун.

СЕРВИРОВКА мн. нет 1. см. сервировать. 2. столдал дуьзмишнавай къапар. 3. столдал гъидай къаб-къажах.

СЕРДЕЧНИК^I мед. разг. 1. рикIин азар квайди. 2. рикIин азаррин доктор.

СЕРДЕЧНИК² спец. кIар, тIвал, синтI (эхирки са затIунин юкьвай, тIеквенда твадай синтI, кIинтI хьтинди).

СЕРДЕЧНО нареч. рикIин сидкьидай, лап рикIин къеняй.

СЕРДЕЧНЫЙ 1. рикIин; сердечная болезнь рикIин тIал (азар); сердечный друг рикIин дуст. 2. рикI тIадай; рикIин тIал авай; сердечный больной рикI тIадай азарлу. 3. пер. хуш; хъсан; рикIин сидкьидай. 4. пер. ашкъидин, муьгьуьбетдин; сердечные дела ашкъидин (садал ашукьвилин) крар.

СЕРДИТЫЙ 1. хъел квай, ажугълу. 2. хъел къведай.

СЕРДИТЬ несов. хъел гъун, хъел кутун.

СЕРДИТЬСЯ несов. хъел атун, хъел акатун; хъел кваз хьун.

СЕРДОБОЛЬНЫЙ рикI кудай, масадан язух къведай, дердиникай хабар кьадай.

СЕРДЦЕ рикI ♦ в сердцах хъел кваз; (близко) принять к сердцу рикIив кьун; брать за сердце рикIиз эсер авун, рикIик къалабулух кутун; дама сердца кIанзавай (рикI ацукьнавай) дишегьли; иметь сердце хъел аваз хьун, нарази яз хьун (садалай); от всего сердца ва я от чистого сердца рикIин сидкьидай, лай рикIивай; отлегло от сердца регьят хьана, рикIиз регьят хьана; покорить сердце жув кIанрун; жув хуш авун; муьгьуьбет къазанмишун; жувал рикI ацукьрун; сердце не лежит рикI гвач, хуш туш; по сердцу хуш я; положа руку на сердце лап ачухдиз, дуьз; с сердцем хъел кваз; сорвать сердце ажугъ къахчун, жуван хъел (садал) элекьрун, жуван ажугьар кьин; у него нет сердца ам регьимсуз ансан я, язух къведайди туш.

СЕРДЦЕБИЕНИЕ рикI хъуткъунун, рикIи зарбдиз тумп-тумп авун.

СЕРДЦЕВИДНЫЙ рикIин шикил авай, рикI хьиз аквадай.

СЕРДЦЕВИНА 1. рикI (кIарасдин, ттаран). 2. хвех (мес. кIерецдин).

СЕРЕБРИСТЫЙ 1. лацу гимиш хьтин, гимишдин ранг авай. 2. пер. гимишд куркурдин хьтин (ван); куркурдин ван авай. ♦ серебристый тополь лацу къавах, лацу чинар.

СЕРЕБРИТЬ несов. гимишдин яд гун.

СЕРЕБРИТЬСЯ несов. 1. гимищди хьиз. цIарцIар гун, лацу гимиш хьиз акун. 2. рехи хьун, рех ягъун.

СЕРЕБРО мн. нет 1. гимиш; блестеть серебром гимищди хьиз цIарцIар гун. 2. гимиш пул. 3. гимишдин затIар.

СЕРЕБРЯНИК гимишдин затIар расдай заргар.

СЕРЕБРЯНЫЙ 1. гимишдин; серебряное кольцо гимишдин тупIал. 2. гимишдин, гимиш квай; серебряная руда гимиш квай руда (мяден). 3. гимишдин ранг авай, гимиш хьтин. 4. пер. гимишдин куркурдин хьтин, дивдивдай (ван, сес). ♦ серебряный блеск гимишни гугурт квай руда, гугурт квай гимиш; серебряная свадьба пабни гъуьл санал дуланмиш хьунин къанни вад йис.

СЕРЕДИНА мн. нет 1. юкь; до середины дороги рекьин юкьвал кьван. 2. юкьвар; в середине мая майдин юкьвара; середина ночи йифенкьулар (кьуланйифер).

СЕРЁДКА разг. 1. юкь. 2. къен.

СЕРЕДНЯК юкьван лежбер, уртабаб лежбер.

СЕРЕДНЯЦКИЙ юкьван лежбердин, уртабаб лежбердин (лежберрин); юкьван лежбервилин.

СЕРЁЖКА 1. япагьан, сиргъа; гъвечIи япагьан. 2. бот. пирпил (бязи ттарарал, мес. шуьмягъ ттарал цуькведин еринда жедай пирпил).

СЕРЕНАДА серенада (1. юкьван виш йисарин къекъведай ашукьрин нянин мани. 2. куьгьне Италияда ва Испанияда кIани дишегьлидин сагьлугъдай йифиз адан пенжердин кIане ядай мани. 3. гьахьтин манидин тегьерда туькIуьрнавай музыкадин гьава).

СЕРЕТЬ несов. 1. гуьг ранг акъатун, рехи хьун, рехи ранг акъатун. 2. рехи хьана акун (гуьг рангунин, рехи рангунин затIар).

СЕРЖАНТ сержант (гъвечIи командир).

СЕРИЙНЫЙ серийралди тир, серийралди акъуддай (акъудай); сериаралди; серийное производство серийралди акъудун (см. серия).

СЕРИЯ серия (1. сад хьтин, са жуьредин ва уртах лишанар авай затIарин десте, жерге; заём выпущен в 50 сериях по 100 облигаций в каждой заём гьар са серияда 100 облигация аваз 50 серия акъуднава; серия билетов билетрин серия. 2. кинодин суьретдин са тайин пай; картина в трёх сериях пуд серия авай картина).

СЕРМЯГА 1. векъи шал (векъи, кIвале храй шал). 2. векъи шалдин валчагъ,

СЕРНА дагъдин цIегь (жейрандин са жуьре).

СЕРНИСТЫЙ хим. гугурт квай.

СЕРНЫЙ 1. гугуртдин; гугурт квай; серный цвет гугуртдин ранг; серная кислота гугуртлу кислота. 2. гугуртдин, гугуртдикай авур (мес. спичкаяр).

СЕРОВОДОРОД мн. нет сероводород, гугуртлу водород (ктIай какадин ни къведай са газ).

СЕРОГЛАЗЫЙ цIару вилер авай, къацу вилер авай.

СЕРОУГЛЕРОД мн. нет сероуглерод (химиядин промышленностда ва хуьруьн майишатда зиянкарар къирмишун патал ишлемищдай нагьакьан ни къведай, фад цIай кьадай зегьерлу рангсуз жими затI).

СЕРП мукал; серп и молот мукални кIута (СССР-дин пачагьлугъдин герб).

СЕРПАНТИН мн. нет серпантин (жуьреба-жуьре рангарин яргъи гуьтIуь чарчин лента).

СЕРПОВИДНЫЙ мукалдин шикил авай, мукал хьиз аквадай, мукал хьтин.

СЕРПЯНКА серпянка (кIвали-кIвалерин кьери памбаг парча).

СЕРТИФИКАТ сертификат (1. пачагьлутъдин органри чпин арада са-масадав вугудай бурж пулунин чар, мажбурнама. 2. пачагьлугъдин заёмрин, буржарин кьилдин са жуьредин билетдин тIвар. 3. шагьадатнама).

СЕРЫЙ 1. рехи; серое сукно рехи магьут. 2. гуьг; серая лошадь гуьг балкIан. 3. цIару; серые глаза цIару вилер. 4. (рагъул; серые тучи рагъул цифер. 5. пер. цуру, гьалчIай (югъ, гьава). 6. пер. гьакIан; са артухвал авачир; са ранг алачир.

СЕРЬГА япагьан, сиргъа.

СЕРЬЁЗНО нареч. 1. рикIивай; дугъриданни; зарафатсуз. 2. бегьем. 3. фагьумлудаказ.

СЕРЬЁЗНЫЙ 1. бегьем, фагьумлу, рикIивай кар ийидай, рикIивай фикир ийидай, серьёзный; серьёзный юноша бегьем (фагьумлу, рикIивай кар ийидай, сарсахвал квачир) гада; серьёзный учёный бегьем алим, бегьем еке алим. 2. еке метлеб авай, чIехи, еке; серьёзная книга еке метлеб авай ктаб; серьёзный вопрос еке месэла. 3. четин; серьёзная болезнь четин азар. 4. атIугъай. 5. рикIивай тир, зарафаг тушир.

СЕССИОННЫЙ сессиядин; сессионные заседания сессиядин заседанияр.

СЕССИЯ сессия (са идарадин ва я кIелдай чкадин тайин тир вахтара жедай кIватI хьун, заседание, кIвалахдин вахт, мес. СССР-дин Верховный Советдин сессия, яни нубатда авай месэлайриз килигун патал депутатар кIватI хьун; экзаменрин сессия, яни институтда экзаменар физвай вахт ва мсб).

СЕСТРА 1. вах. 2. мед. сестра (докторвилин идарайра, азарханайра кIвалахдай юкьван дережадин медицинадин къуллугъэгьли дишегьли); сестра милосердия ва я медицинская сестра сестра.

СЕСТРИН вахан.

СЕСТЬ 1. ацукьун; сесть на стул стулдал ацукьун; сесть за шитьё цвалар цваз ацукьун; сесть за стол столдихъ ацукьун (нез). 2. акьахун; сесть на лошадь балкIандал акьахун. 3. акIун; солнце село рагъ акIана. 4. ацукьун, дустагъда ацукьун, дустагъда гьатун. 5. ацукьун, агатун; материя села парча ацукьна (агатна). ♦ сесть в калошу см. калоши; сесть в лужу разг. ламралай аватай хьиз амукьун, кар чIур хьун; сесть на мель кар чIур хьун, кIеве гьатун, кIеве акIун; сесть на шею пер. кьамал акьахун.

СЕТКА 1. чил. 2. сетка (1. шуькIуь ракьун симерикай хранвай чил хьтинди. 2. дишегьлийрин кьилин чIарар кIватIна кьун патал акьалждай чилинин тесек хьтинди. 3. чил хьиз чарчел чIугунвай тIамайрин цIарар, мес. географиядин сетка, яни ччилин шардин яргъивал ва гьяркьуьвал тайинардай цIарар. ♦ са кардин, са затIунин дережаяр, кьадарар къалурдай сиягь, схема; тарифная сетка тарифдин сетка, яни къачудай къиметрин, пуларин кьадарар къалурнавай сиягь, жедвел. 5. чилинин чанта, сетка).

СЕТОВАТЬ несов. шел-хвал авун, шикаят авун (жуван дердерикай, гьалдилай); хажалат чIугун.

СЕТТЕР сеттер (туладин са жуьре).

СЕТЧАТКА анат. сетчатка (вилин кьенен, экуьнин эсердикай хабар жедай, кьулухъ патан чилинин перде).

СЕТЧАТЫЙ 1. чилинин; чил хьтин. 2. анат. сетчатая оболочка см. сетчатка.

СЕТЬ ж 1. чил. 2. сеть (гьарнихъ тухванвай ракьун рекьерин, гунгарин, электрик симерин система, вири хилер; са жуьрединбур тир, са территорияда гьарнал алай, чеб са системадалди алакъалу тир идарайрин вири, мес. школайрин сеть, яни районда вири школаяр).

СЕЧА уст. дяве.

СЕЧЕНИЕ 1. см. сечь ^{1, 2}. атIай чка, кьацI, кьацI авур чка, гудай чка.

СЕЧКА 1. дегьре; гьанеф; куьткуьндай затI (мес. келемар куьткуьндай, як гатадай). 2. ярма квай куьткуьнай нагъвар. 3. хайибур (яни, хайи дуьгуь, чIахар; хайи, куьлуь авур чIахар); хирдеяр.

СЕЧЬ¹ несов. 1. атIун; яна атIун; яна галудун. 2. куьткуьнун, кукIварун. 3. ягъун (къван яна цIалцIамрун). 4. гатун (къамчидалди, тIваларалди).

СЕЧЬ² ж ист. Сечь (16-18 лагьай виш йисара Украинада Запорожьедин казакрин дяведин тешкилат).

СЕЯЛКА тум вигьидай машин.

СЕЯНЕЦ тум цана экъечIай къелем, штил.

СЕЯТЕЛЬ м тум цадайди, тум вигьидайди (кас).

СЕЯТЬ несов. 1. цун, тум цун, тум вигьин. 2. ягъун, сафунай ягъун; сеять муку гъуьр сафунай ягъун. 3. пер. ттун, чукIурун; сеять вражду душманвал ттун. 4. пер. цун (са затI квадрун). 5. пер. кIвадрун, сафунай ягъизвай хьиз кIвадрун (мес. цифеди чиг).

СЖАЛИТЬСЯ язух атун, язух чIугун, гьайиф чIугун.

СЖАТЬ¹ 1. чуькьуьн. 2. акьалун (гъуд). 3. илисун. 4. пер. куьруь авун.

СЖАТЬ² гуьн (гвен, техил).

СЖАТЬСЯ 1. агаж хьун. 2. акьал хьун (гъуд). 3. илис хьун. 4. пер. чуькьвей хьиз хьун, дар хьун (рикI).

СЖЕЧЬ ккун; цIай яна ккун. ♦ сжечь свои корабли цIийи рекье (яни са кардин гуьгъуьна) гьатайла мад кьулухъ элкъуьн тахвун.

СЖИВАТЬ несов., см. сжить.

СЖИГАТЬ несов., см. сжечь.

СЖИМАТЬ несов., см. сжать.

СЖИМАТЬСЯ несов., см. 1) сжаться; 2) сжать ¹.

СЖИТЬ югъ тагана чукурун, ччан акъудна (инжиклу ийиз, ччан акъудиз) чукурун; югъ тагун, яшамиш жез тутун; сжить со света эхир пуч авун, югъ тагуз дуьньядилай ракъурун, яшамиш жез тутун.

СЖИТЬСЯ 1. сад-садав мукьва хьун, уьгретмиш хьун, вердиш хьун, дуст хьун. 2. пер. вердиш хьун (кIвалахдив).

СЖУЛЬНИЧАТЬ жуликIвал авун, алдатмишун.

СЗАДИ нареч. и предлог 1. кьулухъай; кьулухъ патай. 2. кьулухъ; кьулухъ пата.

СЗЫВАТЬ несов. эверун, зверна кIватIун.

СИБАРИТ са кеспини тийиз кеф чIугваз яшамиш жедай кас, кеф-кефиятда яшамиш хьунилай башкъа маса кар тийирди.

СИБАРИТСТВОВАТЬ са кеспини тийиз кеф чIугваз яшамиш хьун.

СИБИРЯК сибирви, сибирдин эгьли.

СИВКА м и ж и СИВКО м гуьг (чал рангунин) балкIан.

СИВОЛАПЫЙ кубут, зирингвал авачир.

СИВУХА михьи тавур усал эрекь.

СИВУШНЫЙ усал эрекьдин (мес. ни).

СИВЫЙ гуьг; чал рангунин (балкIан).

СИГАРА цIигар (чар алачиз гьакI туьтуьндин пешер кIевиз алчударна раснавай яцIу пIапIрус хьтинди).

СИГАРЕТА сигарета (1. гъвечIи цIигар. 2. ттум галачир пIапIрус, фабрикди ацIурай).

СИГНАЛ сигнал (1. са кардикай хабар, лишан, ишара. 2. са чIуру кардикай хабардар ийидай малумат, гудай хабар).

СИГНАЛИЗАТОР сигнализатор (сигнал гудай, хабардар ийидай, хабар гудай прибор, алат).

СИГНАЛИЗАЦИЯ мн. нет 1. сигнал гун; сигналар гун. 2. сигнализация (сигналар гунин, сигналрии система, къайда ва алатар).

СИГНАЛИЗИРОВАТЬ сов. и несов. 1. сигнал гун. 2. пер. хабар гун.

СИГНАЛЬНЫЙ сигналдин; сигнал гузвай (гудай); хабар гузвай. ♦ сигнальный экземпляр сигнальный экземпляр (ктаб ва маса басма авур затI типографиядай акъуддалди вилик гъалатIар кватIа ахтармишун патал акъуддай экземпляр).

СИГНАЛЬЩИК сигналчи (сигналар гудай кас).

СИГНАТУРА сигнатура (1. мед. аптекдай ахъайдай дармандихъ галаз вахкудай, ам ишлемишдай тегьер къалурнавай доктордин рецептдин копия. 2. тип. басма ийизвай ктабдин печатный листерин кьадар къалуриз гьар печатный листинин кIанихъ кхьидай цифра).

СИДЕЛКА сиделка (азарханада азарлудахъ гелкъведай гъвечIи къуллугъэгьли дишегьли).

СИДЕНИЕ 1. см. сидеть. 2. ацукьдай чка (ва я затI).

СИДЕТЬ несов. 1. ацукьун; сидеть за работой кIвалах ийиз ацукьун; сидеть в тюрьме дустагъда ацукьун (хьун). 2. деринда аваз хьун, ацукьун (гими цин са кьадар деринда). 3. акъвазун, кьур хьиз цванваз хьун (мес. партал жендекдал хъсандиз акъвазун). ♦ сидеть сложа руки са карни тийиз ацукьун (акъвазун); сиднем сидеть гьамиша ацукьун, кIваляй экъечI тийиз ацукьун.

СИДЕТЬСЯ несов. ему не сидится дома адаз кIвале (ацукьна) кьарай къвезвач; ему не сидится на месте адаз санал ацукьна кьарай къвезвач, адавай санал ацукьна акъвазиз жедач (жезвач), адавай санал кьарай кьаз жезвач.

СИДЯЧИЙ 1. ацукьнавай; в сидячем положении ацукьнавай гьалда; ацукьнаваз. 2. ацукьай; ацукьдай.

СИЗЫЙ мичIи-вили; вили тав акъатай рехи.

СИЛА къуват, гуж; гужлувал. ♦ в силах къуват ава, такьат ава, алакьда; не в силах къуват авач, такьат авач, алакъдач; выбиться из сил аман атIун; къуватдай аватун, такьат амукь тавун; в силу этого идаз килигна, и себабдалди; от силы лап вини кьил, гужа-гуж, лап гзаф хьайитIа; по силе возможности мумкин тир кьадарда, жедай кьадарда; это ему не под силу им адан гуж агакьдай (адалай алакьдай) кар туш; через силу са гужалди.

СИЛАЧ гзаф къуватлу (къуват авай) кас.

СИЛИКАТ силикат (1. кремнезем, яни чахмахдин къванни кислород квай минерал акахьай минералрин виридан тIвар. 2. гьабрукай расай чини, кирпич, рангар, шуьше ва ихьтин маса затIарин виридан тIвар).

СИЛИКАТНЫЙ 1. силикатрин, силикатрикай затIар расдай (мес. промышленность). 2. силикатдин, силикатар квай, силикатрикай авур (мес. рангар, кирпич, чини ва мсб).

СИЛИТЬСЯ несов. алахъун, чалишмиш хьун.

СИЛКИ см. силок.

СИЛКОМ нареч. разг. гужалди (гужуналди).

СИЛЛАБИЧЕСКИЙ слогрин кьадардал бинеламишнавай, слогрин кьадардин бинедал туькIуьрдай (шиир).

СИЛЛОГИЗМ силлогизм (формальный логикада кьве фикирдикай пуд лагьай фикир -нетижа арадал гъунин форма, мес. вири инсанар кьиникь галай затIар я; Али инсан я; акI хьайила, Алидихъни кьиникь гала).

СИЛОВОЙ къуватдин; силовая станция электростанция.

СИЛОЙ нареч. гужалди, гужуналди.

СИЛОК ккам; чартма (ничхирар кьадай).

СИЛОМЕР къуват алцумдайди (адат).

СИЛОС силос (1. къацу таза набататрикай, векьер-кьаларикай, пешерикай ва масабрукай кьеж квай алафар расна хуьдай чка. 2. гьа тегьерда расна хвейи алафар).

СИЛОСНЫЙ 1. силос; силосный корм силос алаф. 2. силосдин; силосная яма силосдин фур.

СИЛОСОВАТЬ сов. и несов. силосламишун, силос авун.

СИЛУЭТ 1. силуэт (са рангунин фондал - еридал маса са рангуналди чIугур инсандин ва я маса затIунин контурдин суьрет). 2. пер. къаралту; са уьтери аквазвай шикил.

СИЛЬНОДЕЙСТВУЮЩИЙ гужлуз кар ийидай, гужл у эсер ийидай (мес. дарман, агъу).

СИЛЬНЫЙ 1. гужлу, къуватлу. 2. къати (мес. гар). 3. кIеви, гужлу (мес. тIал, дерт).

СИМВОЛ символ (са фикир, са кар къалурдай шартIлу лишан, ишара).

СИМВОЛИЗАЦИЯ мн. нет. см. символизировать.

СИМВОЛИЗИРОВАТЬ сов. и несов. символдалди (символралди) къалурун, шартIлу лишанралди къалурун; символ яз хьун.

СИМВОЛИЗМ мн. нет символизм (искусствода, литературада буржуазиядин идеалиствилин, реакционный фикиррин рехъ; и рекье авайбру гьар са шей анжах адан къене чуьнуьх хьанвай манадин символ, шартIлу лишан яз гьисабдай).

СИМВОЛИСТ символист (искусствода символизмдин терефдар).

СИМВОЛИЧЕСКИЙ и СИМВОЛИЧНЫЙ символ тир; символ квай (яни маса, къаб алай манадин, къаб алай мана квай; шартIлу лишан тир).

СИММЕТРИЧЕСКИЙ и СИММЕТРИЧНЫЙ симметриялу, симметрия авай, симметриядал бинеламишнавай.

СИММЕТРИЯ мн. нет симметрия (са затIунин, мес. дараматдин паяр чеб эцигунин ва кьадаррин жигьетдай са пай муькуь паюнив кьур, кутугай садвал; дуьзгуьнвал).

СИМПАТИЗИРОВАТЬ несов. хуш хьун; бегенмиш хьун; они симпатизируют друг другу абур сад-садаз хуш я (бегенмиш я); он симпатизировал новому знакомому адаз цIийи чирхчир хуш хьанвай (бегенмиш хьанвай).

СИМПАТИЧЕСКИЙ симпатический (1. анат. физиол. симпатическая нервная система организмдин хуьрек цIурурунин, нефес къачунин, дамарра иви къекъуьнин кIвалах къайдада твадай нервийрин система. 2. симпатические способы лечения азарлудан рикI секинардай, ам вич сагъ хьунихь инандирмишдайвал дарманар гуз сагъарунин къайда. 3. тIазвай чкадин, мес. са сухан, эсердикди къвалав гвай маса чка тIазвай хьиз хьун ва я тIа хьун). ♦ симпатические чернила симпатический чернил (чарчел кхьейла гьакI чир тежер, ранг авачир, анжах чар цIал кьуна ифирайла ва я бязи химический затIаралди кьежирайла дуьздал акъатдай чернил).

СИМПАТИЧНЫЙ хуш, рикIиз чими.

СИМПАТИЯ 1. симпатия, рикIиз хушвал, рикIиз чимивал. 2. симпатия, рикI алай кас, кIандайди.

СИМПТОМ симптом, лишан (са азардин, са кардин винел акъатдай лишан).

СИМПТОМАТИЧЕСКИЙ, СИМПТОМАТИЧНЫЙ симптом тир, са кардин лишан тир, лишанар квай (са азар, са кар авазвайди ва я жедайди къалурдай лишанар, ишараяр, гьалар).

СИМУЛИРОВАТЬ сов. и несов. хьиз къалурун, тирди хьиз къалурун, амалар авун; симулировать глухоту вич бишиди хьиз къалурун, биши амалар авун.

СИМУЛЯНТ симулянт, яланчивилелди вич масакIа къалурдай кас (мес. кIвалахиз такIанз азарлу хьиз къалурдай кас).

СИМУЛЯЦИЯ симуляция, хьиз къалурун, тирди хьиз къалурун, тир хьтин амалар авун (см. симулировать).

СИМФОНИЧЕСКИЙ симфониядин; симфонический; симфонический оркестр симфонический оркестр (вичик сивяй ядай алатарни, симер алай алатарни ва гатадай алатарни квай оркестр).

СИМФОНИЯ симфония (оркестрдин патахъай туькIуьрнавай, кьуд паюникай ибарат тир музыкадин чIехи произведение).

СИНАГОГА синагога, чувудрин мискIин.

СИНГАРМОНИЗМ мн. нет сингармонизм (са гафуна дувулдин ачух сесинин къалинвилиз ва назиквилиз килигайвал эхирдин сесни къалин ва я назик хьун).

СИНДИКАЛИЗМ мн. нет синдикализм (рабочийрин гьерекатда, пролетариатдин политический партия хьун ва капитализмдин аксина политический женг тухун лазим тирди инкар ийидай, кьабул тийир, анжах экономикадин рекьяй женг чIугун дуьз яз гьисабдай, куьлуь буржуазиядин оппортуниствилин рехъ).

СИНДИКАЛИСТ синдикалист (синдикализмдин терефдар, синдикализмдин рекье авай кас).

СИНДИКАТ синдикат (1. капитализмдин уьлквейра карханайрин ва алишверишдин иесийрин сад хьанвай тешкилат, садвал; адан мурад конкурентар арадай акъудун, чпин мал чпиз кIандай багьа къиметрай гун ва гзаф къазанжияр къачун я. 2. бязи уьлквейра профсоюзрнн тIвар).

СИНЕВА виливал; вили ранг.

СИНЕВАТЫЙ виливал алай.

СИНЕКДОХА синекдоха (художественный литературада сагъ са затIунин чкадал адан са пай, гзафбрун чкадал абрукай сад ва я аксина ишлемишун, мес. душманар лугьудай чкадал душман, акьуллу инсан лугьудай чкадал акьуллу кьил лугьун).

СИНЕТЬ несов. 1. вили хьун. 2. вили хьана акун (вили шейэр).

СИНИЙ вили.

СИНИТЬ несов. 1. вили авун; вили рангунал вигьин. 2. лилдал вигьин.

СИНИЦА зоол. чIимчIир (хуьруьн нуькIрен жуьрейрикай са нуькI).

СИНОД синод (православный диндин клисайрин крариз килигдай лап чIехи идара).

СИНОНИМ синоним (сад хьтин, лап сад-садав мукьва мана квай ччара гафарикай сад, мес. гужлу -къуватлу синонимар я).

СИНОНИМИКА мн. нет синонимар.

СИНОНИМИЧЕСКИЙ синонимар тир; синоним тир.

СИНОНИМИЧНЫЙ см. синонимический.

СИНТАКСИС мн. нет синтаксис (предложениеда гафарин арада ва предложенийрин чпин арада алакъадин тегьерар ахтармишдай илим, грамматикадин са хел).

СИНТЕЗ мн. нет синтез (1. анализдин нетижада арадал атай ччара-ччара элементар, гьалар, ччара-ччара паяр сад-садахъ галаз алакъалу ийиз, галкIуриз сад авун, гьа тегьерда сад ийиз, умумиламишиз ахтармишунин метод. 2. хим. са шумуд элемент сад хьанваз квай затIарикай ва я элементрикай химический реакциядин рекьелди акахьай сад авун).

СИНТЕЗИРОВАТЬ сов. и несов. синтезламишун, сад авун.

СИНТЕТИЧЕСКИЙ 1. синтездин; синтездал бинеламишнавай; синтетический метод синтездин метод. 2. синтездалди расай, синтетический, синтездин; синтетический каучук синтездалди расай (синтетический) каучук (яни химиядин куьмекдалди расай).

СИНХРОНИЗМ мн. нет синхронизм (кьве ва я са шумудар, са шумуд процесс ва я са шумуд вакъиа са вахтунда, къушаба, санлай хьунухь).

СИНХРОНИЧЕСКИЙ синхронизмдин; синхронизм авай (яни са вахтунда, санал, къушаба арадал атай вакъиаяр; гьахьтин вакъиайриз санлай килигунин къайда).

СИНЬ ж мн. нет см. синева.

СИНЬКА лил (чуьхвей парталар вигьидай ранг).

СИНЯК вили чка; вили хьайи чка; вили тIехв (бедендин гатана, галукьна хьайи); избить до синяков вили-цIару жедалди гатун, гатана вили-цIару авун.

СИПЕТЬ несов. туьтер кьур (туьтер ифей) ванцелди рахун; туьтуьнай хирт авун; пус-пус авун.

СИПЛЫЙ туьтер ифей; чIур хьайи, туьтер кьур, пуспусдай, хирт ийидай (ван).

СИПНУТЬ ванер ифин, ван чIур хьун (туьтер ифена).

СИРЕНА сирена (1. къадим замандии грекрин мифологияда, махара, морякар гьуьлуьн хаталу, телеф жедай чкайриз чIугвадай, гьуьлуьн руш. 2. тех. автомобилдин, пароходдин кIеви къати ван ийидай сигнал гудай, гудок ядай алат).

СИРЕНЕВЫЙ 1. сирендин (см. сирень). 2. экуь беневш рангунин, экуь мулд-цуьквед рангунин.

СИРЕНЬ ж мн. нет. бот. сирень (экуь-беневш рангунин, туьнт хъсан ни къведай цуькверин кулар, галгамар жедай са ттар ва гьадан цуьквер).

СИРОП сироп (емишрикай шекер кваз расай ширин экьи яд).

СИРОТА етим.

СИРОТЕТЬ несов. етим хьун.

СИРОТЛИВЫЙ етимдин хьтин, етим хьтин. ялгъуз, пелеш, сефил.

СИРОТСКИЙ етимдин; етимрин.

СИРОТСТВО мн. нет етимвал.

СИСТЕМА 1. система (1. затIар, крар, фикир, вакъиаяр са тайин алакъада аваз, галай-галайвал дуьздаказ эцигунин, дуьзмишунин ва я дуьзмиш хьунин, кьиле тухунин ва я кьиле финин къайда, тартиб; солнечная система ракъинин система; система воспитания тербиядин (тербия гунин) система, къайда; речная система вацIун система, яни гьа вацIук акахьзавай ятарни, вацIарни галаз гьа вацI. 2. са затIунин къурулуш, туькIуьр хьун; самолёт новой системы цIийи системадин, яни цIийи къайдада туькIуьрнавай самолёт. 3. са кIвалах тухузвай, сад тир идарадик ва я тешкилатдик квай вири идарайрин ва я тешкилатрин кIватIал; он работает в системе министерства просвещения ада просвещениедин министерстерстводин сисгемада, мес. школада, ОНО-да, кIвалахзава). 2. къайда; адет; у него вошла в систему прогулки по утрам гьар йкъуз пакамахъ къекъуьн адан адет (къайда) хьанва.

СИСТЕМАТИЗАЦИЯ мн. нет, см. систематизировать.

СИСТЕМАТИЗИРОВАТЬ сов. и несов. системада ттун; къайдада ттун.

СИСТЕМАТИКА 1. системада ттун; са тайин системадалди группайриз ччара авун (затIар, вакъиаяр). 2. систематика (мес. набататрин ва гьайванрин классификация, классриз пай хьун, система).

СИСТЕМАТИЧЕСКИЙ 1. системада авай, системадалди тир; система авай, системалу. 2. гьамиша къайдадалди, вахт-вахтунда жедай, гьамишан.

СИСТЕМАТИЧНЫЙ ск, систематический.

СИТЕЦ чит.

СИТЕЧКО 1. бицIи саф, гъвечIи саф. 2. бицIи суьзек (мес. чай суьзмишдай).

СИТНИК^I разг. сафунай ягъай къуьлуьн гъуьруьн фу.

СИТНИК² бот. ситник (къацуз ухшар са эчIедан хъач, векь).

СИТНЫЙ 1. сафунай ягъай (гъуьр). 2. сафунай ягъай къуьлуьн гъуьруьн (фу).

СИТО саф, элег.

СИТУАЦИЯ ситуация (авайгьал; гьалар; шартIар); сложная ситуация четин акахьай гьалар; выгодная ситуация менфятлу гьалар (шартIар, гьал).

СИТЦЕВЫЙ 1. читерин, читер храдай. 2. читинин (читиникай авур).

СИТЦЕНАБИВНОЙ читериз нехишар акъуддай (мес. фабрик).

СИТЦЕПЕЧАТАНИЕ читериз нехишар акъудун.

СИФИЛИС мн. нет сифилис (садакай. садахъ галукъдай пис азар).

СИФИЛИТИК сифилис квайди.

СИФИЛИТИЧЕСКИЙ 1. сифилисдин. 2. сифилис квай.

СИЯНИЕ мн. нет ишигъ; нур.

СИЯТЬ несов. 1. ишигъ гун; нур гун. 2. пер. нур гун; цIарцIар гун (мес. хвешивиляй вилери); нур аваз хьун (мес. ччина, вилера); хвеши хьун, хвешивал аваз хьун; шад хьун; хъуьрез акъвазун (мес. югь).

СКАБРЕЗНЫЕ эдебсуз, айиб гафар квай, чиркин; скабрёзный анекдот айиб гафар квай анекдот (къаравели).

СКАЗ лит. сказ, кьиса (эхтилатзавай касди вичин мецелай ахъайдай кьиса, эхтилат). ♦ вот тебе и весь мой сказ ингье ваз за лугьудайди гьа им я.

СКАЗАНИЕ кьиса, гьикая (литературадин формада туькIуьрнавай).

СКАЗАТЬ 1. лугьун. 2. ахъаюн (мах, кьиса). ♦ нечего сказать гаф авач; к слову сказать см. слово; как сказать низ чада, ам нивай лугьуз жеда; с позволения сказать куьне айиб авуртIани; чIана нагьакь тIвар алай; этот, с позволения сказать врач и вичел чIана нагьакь доктор тIвар алай кас; так сказать за ваз вуч лугьун; лугьун месела; чтобы не сказать мадни дуьз лагьайтIа; чтобы не сказать больше дуьз лагьайтIа гьеле гьадалайни артух; скажите! ва я скажите пожалуйста! ва я скажите на милость! де аку садра! алла! шутка ли сказать зарафат яни кьван, зарафат туш гьа.

СКАЗАТЬСЯ 1. эсер авун, таъсир авун, эсер дуьздал акъатун, нетижада эсер малум хьун; арадал атун; в его работе сказалась хорошая подготовка адан кIвалахдал хъсан гьазурвилин эсер (нетижа) дуьздал акъатна. 2. лугьун; ушёл, не сказавшись талгьана фена (хъфена). 3. жув (вич) лугьун, жув я лугьун; он сказался больным ада вич азарлу я лагьана.

Дата добавления: 2014-01-11